Tarzlar

Bonsai tarzları, gövde şekli, gövde sayısı veya kök düzeni gibi değişik kriterlere göre gruplandırılmaktadır. Bu grupların başlıcaları:  

Gövde şekline göre: Bu gruba giren tarzlar, temel olarak ağacın gövde şeklinin adıyla veya bu şekil için kullanılan tanımla adlandırılırlar. Ağaç gövdesinin dik ve düz olması, kavisli olması, açılı olması, zirve noktasının gövdeye göre konumu, dalların yerleşim düzeni, dalların çıkış noktaları, şekli, vs. bu tanımlamada belirleyici kıstaslardır; örneğin chokkan (dik tarz - formal upright), moyogi (kavisli dik tarz - informal upright), kengai (şelale tarzı - cascade) vs. 

Gövde ve kabuk yapısına göre: Tarzların adlandırılmasında gövde şeklinin yanı sıra kabuk dokusunun özelliği, şekli ve yapısı da esas alınır. Örneğin, burgu şeklinde bir gövde yapısı olan ağaç nebikan (burgulu tarz - twisted), gövdesinde diklemesine bir yarık veya oyuk olan ağaç ise sabakan (oyuk gövde - hollow trunk) olarak adlandırılır. 

Gövde ve kök düzenine göre: Bonsailer genelde doğrudan toprağa ekilse de kaya üzerine ekilmiş bonsai çalışmaları da mevcuttur. Örneğin example, kökleri kaya üstünden toprağa doğru inen bir ağaç için Sekijoju (kaya üstü tarz - root over rock) ismi kullanılırken, ağacın köklerinin büyük bir kaya üzerindeki bir yarığa girmesi suretiyle ekilmiş ağaçlar için ishizuki (kaya içi tarz - root in rock) tabiri kullanılır. 

Gövde sayısına göre: İsminden de anlaşılacağı gibi bu gruba birden fazla gövdesi olan bonsai tarzları dahil edilmektedir. Bu grupta, tarzlar gövde sayısı ile adlandırılabileceği gibi gövdelerin köklerinin aynı veya ayrı olmasına göre de isim değişir (örn. tek kökten çıkan ikiz gövde için sokan ismi kullanılırken, her biri kendi bağımsız kökü olan ağaç tarzı için soju veya üç gövdesi olan tarz için sambon-yose ismi kullanılır). Dolayısıyla bu grup da kendi içinde aynı kökten çoklu gövde ve ayrı köklerden çoklu gövde olarak ikiye ayrılır. Ayrıca sandal (raft) tarzı anlamına gelen ikada tarzı da gerek yan yatmış gövdenin şekline, gövdeden çıkan ağaçların kök sistemini bağlantılı olup olmamasına, vs. göre kendi içinde kategorilere ayrılır ve değişik isimler alır, örneğin ikadabuki (düz gövdeli sandal tarzı) ve netsunagari (kavisli gövdeli sandal tarzı) aynı gövde/kök üzerinden yükselen ağaçlar için kullanılan bir tarz ismiyken, yose-ue terimi kökleri birbiriyle bağlantılı olmayan çok sayıda yan yana dizilmiş ağaçlara verilen bir tarz adıdır.

Bu tarzlar birbirini dışlayan sınırlara sahip değildir, yani bir bonsai ağacı birden fazla tarzın özelliklerini üzerinde taşıyabilir. Böyle bir durumda, yani ağacın birden fazla tarzın karakteristiklerini bünyesinde toplaması halinde, tarz adlandırmasında genel olarak en belirgin özelliği veya en göze çarpan karakteristiği dikkate alınır. Örneğin, göze çarpan bir şekilde kabuğunun büyük bir kısmı soyulmuş veya gövdesinde büyük bir yara olan kıvrımlı dik bir gövdeye sahip ağaç moyogi (informal upright - kavisli dik tarz) isminden ziyade sharimiki (deadwood with dead branches - yani ölü dokulu ağaç) olarak adlandırılır.

Bazılarımız belki "tarz isimleri ve tanımları konusunda bu kadar ayrıntıya kaçmanın ne lüzumu var?" diye düşünebilir, ancak tarzlar konusunda tüm bu sınıflandırmaların sınıflandırmada kolaylık sağlamasının yanı sıra belirli başka amaçları da bulunmaktadır; bir bonsai fuarı veya yarışmasında uygun kategorileri belirlemede, bonsai eğitiminde teknikleri ve sınıf seviyelerini belirlemede, bir ağacın geleceği için plan yaparken aşamaların belirlenmesinde ve en önemlisi de bonsai yapılması düşünülen ağacın özelliklerine uygun çalışmaların tarza göre farklılık göstermesi de bu tarz sınıflandırmasının önemini ortaya koymaktadır ve öğrenme sürecindeki bir bonsai tutkununa da her zaman yol gösterici tanımlardır.

BONSAİ TARZLARI
GÖVDE ŞEKLİNE GÖRE
Japonca	İngilizce	Örnek	Türkçe ismi ve tanımı
Chokkan	Formal upright		Dik tarz: Ağaç dik ve düz bir gövdeye sahiptir. Dallar, gövdenin kalın olduğu alt kısımdan en ince olduğu zirveye kadar düzenli bir sıra ile ve kısalarak çıkar. Bu tarzda, gövdenin taban kısmından toprağa doğru yayılan, görülür bir durumda ve ağacın her yanından çıkan (ve tercihen hiçbirisi izleyene doğru yönelmeyen) güçlü yüzey köklerinin olması gerekir.
Moyogi, takichi	Informal upright		Kavisli dik tarz: Gövde ve dallar gözle görülür bir kavisli şekle sahiptir, ancak ağacın doruk yani tepe kısmının izdüşümü doğrudan ağacın gövdesinin topraktan çıktığı noktaya denk gelmesi gerekir. Dalların dizilimi ve boyu tıpkı "dik tarzda" olduğu gibidir, ancak bu dizilim gövdede olağan dışı bir hareketin bulunduğu noktada/kısımda (dalın vurgulanması veya pasifize edilmesi gerekli olan nokta) sekteye uğrayabilir.
Shakan	Slanting		Eğimli tarz: Gövde, "dik tarzda" olduğu gibi düz bir yapıya sahiptir, ancak toprak yüzeyine göre belirli bir açı ile yükselir ve ağacın tepe noktası, gövdenin çıkış noktasına göre sağda veya solda kalır. Bu tarz aynı zamanda eğim derecesine göre de kendi içinde üçe ayrılır: Sho-Shakan (az eğimli), Chu-Shakan (orta derecede eğimli) ve Dai-Shakan (çok eğimli).
Kengai	Cascade		Sarkık tarz: Bir şelalenin aşağı dökülmeye başladığı noktada veya bir dağ uçurumunda büyümüş ağaç gibi şekillendirilmiş ve aşağı doğru uzayan bir ağaç şeklidir. Ağacın tepe noktası saksının taban kısmının altında kalır. Ayrıca üzerinde fazla durmamak kaydıyla aşağıdaki alt-kengai tarzlarını da belirtmek isterim: Dai Kengai (Düz sarkık tarz): Sarkan gövde düz olup genelde uzundur. Gaito Kengai (Yuvarlak taçlı sarkık tarz): Bir uçurum kenarı gibi konumda büyümüş ve taç kısmı toparlak/yuvarlak olan bir ağacın betimlendiği tarzdır. Taki Kengai (Kavisli sarkık tarz): Gövdesi devamlı yön değiştiren sarkık tarz için kullanılan tabirdir. Ito Kengai (İnce ve çok gövdeli sarkık tarz): Bu tarzda, sarkan birden fazla ince gövde mevcuttur.
Han-kengai	Semi-cascade		Yarı sarkık tarz: "Sarkık" tarzdan farkı, yukarıya doğru da uzayan bir ana dalının olmasının yanı sıra, ağacın tepe noktasının saksı kenarı ile aynı seviyede veya hafif daha aşağıda olmasıdır.
Takan-kengai	Multi-trunk cascade		Çok gövdeli sarkık tarz: Bu tarzda, adından da anlaşılacağı gibi aşağı doğru sarkan iki veya daha fazla gövde mevcuttur.
GÖVDE VE KABUK YAPISINA GÖRE
Japonca	İngilizce		Türkçe ismi ve tanımı
Sabamiki/ Sabakan	Split-trunk, hollow trunk		Yarık/oyuk gövde tarzı: Bu tarz, bir yıldırım çarpmasının neden olduğu yara veya başka bir ciddi ve büyük gövde hasarını görsel olarak aktaran bir tarzdır. Genelde yaprak döken türlere, iğne yapraklılara ve geniş yapraklı ve yaprak dökmeyen türlere uygulanır. Oyuk/yarılmış olan gövdede yontma çalışması yapılarak, fazla derin olmayan veya gövde kalınlığına varan derinlikte yara efektleri verilir.
Sharimiki/ Sharikan	Driftwood		Ölü dokulu/gövdeli ağaç tarzı: Bu tarzda, gövdede büyük bir kısmın kabuğu soyularak gövdesinin bir kısmı kabuksuz, çıplak kalmış ağaç görünümü verilir. Doğada, kendiliğinden bu tarza sahip ağaçlardaki bu görüntüye hastalıklar, fiziksel hasarlar, hava koşullarının aşındırıcı gücü ve yaşlılık neden olur. Yaprakların ve canlı dalların kök ile iletişimini sağlayarak su ve besinleri taşıma işini yerine getirmesi için gövde üzerinde en az bir şerit şeklinde canlı kabuk bırakılmalıdır. Çıplak gövde kısmı/kısımları, güçlü bir yaşlı gövde etkisi sağlar, dolayısıyla ölü gövde tarzında bir bonsai sıklıkla şekil ve folyaja göre adlandırılan tarzların dışında bırakılır.
GÖVDE VE KÖK DÜZENİNE GÖRE
Japonca	İngilizce		Türkçe ismi ve tanımı
Neagari	Exposed-root		Çıplak kök tarzı: Ağacın kökleri sanki gövdenin devamı gibi uzanır ve toprağın üstünde, açıktadır. Kökler, ağaç boyunun 1/2'si ile 2/3'ü arasında bir mesafe boyunca uzayabilir.
Sekijoju	Root-over-rock		Kaya üstü tarzı: Ağacın köklerinin, altına yerleştirilmiş bir kayanın etrafını sardığı tarza verilen isimdir. Kaya, ağaç gövdesinin altında yer alır ve kökler bazı kısımlarda ve değişken miktarda çıplak olarak sergilenir ve daha sonra toprağa girer.
Ishizuke, Ishitsuki	Clinging-to-a-rock		Kaya içi tarz: Ağacın köklerinin, bir kayanın yarıklarında veya oyuklarında bulunan bir miktar toprağa ekilmiş olduğu tarzdır. Bu tarzda kaya, bir saksı görevi görür ve aynı zamanda kompozisyonun bir parçasıdır yani kayanın ve ağacın uyum içinde olması ve gövde ve dalların konumlandırılması ve şekillendirilmesi kayanın şekline ve kıvrımlarına uygun olmalıdır.
TEK KÖK ÜZERİNDE GÖVDE SAYISINA GÖRE
Japonca	İngilizce		Türkçe ismi ve tanımı
Sokan	Twin-trunk, two-trunk		İkiz gövde tarzı: Tek bir kök sistemine sahip iki gövdeli tarzdır. Gövdelerin taban kısmı genelde birbirine toprak seviyesinin hemen üstünden bitişiktir. Gövdelerden birisi diğerine göre daha kalın ve uzun olur ve seçilen "ön"e göre her iki gövde de net bir şekilde görülebilir olmalıdır. Gövdelerden çıkan dallar yanlara ve arkaya doğru uzanır, ancak birbirine doğru uzanmamalıdır.
Sankan	Three-trunk		Üçlü gövde tarzı: Tek bir kök sistemine sahip üç gövdeli tarzdır. Gövde boyutları değişkenlik gösterir ama genelde bir tanesi diğerlerine göre daha kalın ve uzun olur. Üç gövde, çekilecek dik bir sanal çizgi üç gövdeyi birden kesmeyecek şekilde yerleştirilir, böylece simetrinin olmaması ve ağacın doğal görünmesi sağlanır.
Gokan	Five-trunk		Beşli gövde tarzı: Üçlü gövde tarzından farklı olarak tasarıma ikinci bir dominant gövdenin/ağacın eklendiği bir tasarımdır. Bu gövde, boyut olarak en büyük gövdenin destekleyicisidir. Gövde sayısı daha fazla olan tarzlarda (yedili gövde, dokuzlu gövde, orman tarzı, vs.), ikinci veya üçüncü bir ağaç dominat karakterde eklenebilir.
Nanakan	Seven-trunk		(Yedili gövde: Beşli gövdenin kriterleri ve kuralları aynen geçerlidir.)
Kyukan	Nine-trunk		(Dokuzlu gövde: Beşli gövdenin kriterleri ve kuralları aynen geçerlidir.)
Kabudachi, kabubuki	Clump		Küme tarzı: Küme tarzında üç veya daha fazla sayıda ağaç gövdesi (tek sayı olmak kaydıyla) tek bir noktadan çıkarak büyür. Bu tarzın doğal örneği olarak bir kozalaktan çimlenerek büyümüş çam kümesi veya kesilmiş bir ağacın nebarisinden çıkan sürgünlerin büyüyerek oluşturduğu gövde kümesi örnekleri verilebilir.
Korabuki	Turtle, stump		Kamlumbağa tarzı: Bu tarz, küme tarzına çok benzerdir, ancak bu tarzda gövdeler neredeyse yassı haldeki bir yüzey kökü/nebarisi sisteminden değil de daha çok kubbe veya kaplumbağa kabuğu şeklindeki ve toprak seviyesindeki bir kök yapısından çıkarak yükselir ve çoklu gövde gibi bir form alır.
Ikadabuki	Raft, straight-line		Sandal tarzı (düz): Bu tarz, örneğin bir erozyon sebebiyle devrilerek yan yatmış ağaç gövdesinden çıkan dalların tekrar birer ağaç gibi göründüğü doğal bir fenomeni taklit eder. Ağacın uç/zirve dalı ile birlikte diğer dalları yeni gövdeler grubu olarak yükselir ve ağacın toprakle temas eden kısımlarından yeni kökler gelişebilir. Sandal tarzı bonsaide yan yatmış ana gövdeden yükselen yeni gövdeler, ayrı birer ağaçmış havası verecek şekilde kavisli bir çizgi üzerinde veya düz bir çizgi üzerinde (tek sıra halinde) düzenlenebilir.
Netsunagari, Netsuranari	Raft, sinuous		Sandal tarzı (kavisli): Kriterleri yan yatmış gövdesi düz olan sandal tarzı ile aynıdır, ancak toprak yüzeyine yan yatmış olan gövde düz değil, birçok kavise sahiptir. Bu ana gövdeden yükselen gövdeler düz bir çizgi üzerinde dizilmiş gibi görünmezler. Bonsaide genelde bu tür kavisli bir yan yatmış gövde için genelde bir kök parçası kullanılır. Eğer kullanılan materyal gövde değil kök ise bu tarz "Netsuranari" olarak adlandırılır.
BAĞIMSIZ KÖKLER ÜZERİNDE GÖVDE SAYISINA GÖRE
Japonca	İngilizce		Türkçe ismi ve tanımı
Soju	Two-tree		İkili ağaç tarzı: Tüm çoklu gövde tarzlarında olduğu gibi bu tarzda da aynı cins ağaçlar kullanılır. İkiz gövde tarzında olduğu gibi ağaçlardan birisi diğerine göre daha büyük ve uzun olur (dominant gövde). İkiz gövdedeki gibi gövdeler/ağaçlar birbirine çok yakın yerleştirilebileceği gibi, aynı kökü paylaşmadıklarından birbirlerinden belirli bir mesafede de yerleştirilebilirler.
Sambon-yose	Three-tree		Üçlü ağaç tarzı: Düzen olarak üçten dokuza kadar değişen sayıda ağaç içeren tarzlar "orman" tarzından ziyade "grup" düzeni/tarzı olarak kabul edilir. Az sayıda ağaç seçilmesi, ikiden fazla ağacın birbiri ile aynı hizada olmaması gibi bazı stilistik amaçların bu bonsai tarzında gerçekleştirilebilmesini sağlar. Grup düzenindeki/tarzındaki ağaçlar gövde kalınlığı ve boyu bakımından değişkenlik gösterse de oranlama, ölçek, folyaj (yaprak kümesi) yoğunluğu ve diğer görsel özellikler bakımından benzerdirler. Üç ağaç tarzında, ağaçlardan birisi her zamanki gibi dominant özelliktedir. Diğer ikisi ise daha küçük olmakla birlikte birbirlerinden de boyut olarak farklı olur.
Gohon-yose	Five-tree		Beş ağaç tarzı: Kuralları üç ağaç tarzında olduğu gibidir, ancak dominant ağaç sayısı bu tarzda iki adet olabilir. Bu iki dominant ağacın da birisi diğerine göre daha büyük/geniş çaplı olacaktır ve diğer ağaçlar ise fark edilir derecede daha küçük olmalıdır.
Nanahon-yose	Seven-tree		Yedi ağaç tarzı: Beş ağaç tarzının kriterleri ve kuralları aynen geçerlidir.
Kyuhon-yose	Nine-tree		Dokuz ağaç tarzı: Beş ağaç tarzının kriterleri ve kuralları aynen geçerlidir.
Yose-ue (Penjing)	Forest		Orman tarzı: Bu tarz, sayılması zor veya imkansıza yakın olacak derecede çok ağaç olmadığı sürece tek sayıda (5, 7, 9, 11, 13...) olan birçok ağacın bir saksıya ekilerek düzenlendiği bir tarzı ifade eder. Ağaçların uzun boylu ağaçlar olduğunu vurgulaması bakımından kenarları alçak olan saksılar tercih edilir, hatta saksı olarak taş/kaya kesitleri kullanılır. Bu tarzdaki ağaçlar, genelde aynı türden ve görsel bir çekiciliğinin olması ve doğal bir ormandaki gibi ağaçlar arasında bulunan yaş farkını yansıtması amacıyla farklı boylardan seçilir. Eğer orman tarzın için seçilen ağaçlar farklı türlerden ağaçlar ise, bu Japon versiyonu saikei ve Çin versiyonu penjing olan minyatür peyzaj sanatı kapsamına girer. Bu tarzda amaç, perpektif, derinlik (kısa ağaçların arkaya yerleştirilmesi suretiyle) gibi efektler vererek bir orman görünümü yaratmaktır. Dikkat edilmesi gereken en önemli nokta ise en büyük ve uzun ağaç asla ne tam ortaya ne de tam kenara yerleştirilmemesidir.
DİĞER TARZLAR
Japonca	İngilizce		Türkçe ismi ve tanımı
Bunjingi	Literati		Çelebi tarzı (ben Zarafet ve Bilgelik tarzı demeyi yeğliyorum - açıklamayı okuduğunuzda neden bunu tercih ettiğimi daha iyi anlayacaksınız): Bu, genelde gövde boyunca ve tepe/zirve noktaya kadar pek dalın bulunmadığı, dal ve folyajın minimuma indirgenerek genelde zirveye konumlandırıldığı ve şekil olarak da gövdenin hatlarına uygun olmasına özen gösterildiği (kompozisyon şeklinde) bir tarzdır. Bu tarz adını, Çinlilere özgü bir fırça ile boyama/resmetme sanatından alır. Çinlilerin minyatür peyzaj çalışmalarında genelde zorlu şartlar altında büyümeye çalışmış, bu nedenle gövdesi eğri-büğrü ve aynı şekilde gelişmekte zorlandığı için dalı fazla olmayan ve yaprakları genelde zirve kısmında bulunan ağaçlar betimlenir. Japonca'da literati/zarafet tarzı bunjin-gi olarak adlandırılır. (Bunjin kelimesi, "sanat konusunda eğitim görmüş bilgeler" anlamına gelen Çince wenren teriminin Japonca tercümesidir ve gi kelimesi de Japonca "ağaç" anlamına gelen "ki" kelimesinden türemiştir).
Hokidachi	Broom		Süpürge tarzı: Fırça tarzı da diyebileceğimiz bu tarz, genelde yoğun ve ince dallanma özelliği olan karaağaç gibi türler için tercih edilir. Gövde düz ve diktir. Tüm dallar, ağacın toplam yüksekliğinin 1/3'ü kadar uzunlukta olacak şekilde her yana tıpkı bir süpürge gibi yayılır. Böylece dallar ve yapraklar bir top şeklinde taç oluşturur ki bu görüntünün kış mevsiminde de seyri aynı derecede zevk vericidir.
Takozukuri	Octopus		Ahtapot tarzı: Olağan dışı ve fazla rastlanmayan bir tarzdır; bu tarzdaki bir bonsaide gövde nispeten kısa ve kalın olurken, gövdeden çıkan dalları kavisli şekiller çizerek tıpkı bir ahtapotun dokunaçlarını andırır. Fazla yeğlenen bir tarz olmadığından ve isminden herşey anlaşılır olduğu için üzerinde durmaya fazla değer görmüyorum açıkcası.
Fukinagashi	Wind-swept		Rüzgar tarzı: Bu tarz, bir yönde ve kuvvetli esen rüzgarların etkisinde kalmış bir ağacı betimler. Bir dağ sırtı veya bir deniz kıyısında şiddetli rüzgarlardan ötürü dalları bir hep aynı yönde uzamış ağaçlar buna güzel bir örnektir. Bu tarzın karakteristiği, kavisli dik tarz, eğimli tarz ve yarı sarkık tarz gibi tarzlara da adapte edilebilir. Aynı şekilde çok gövdeli veya ağaçlı tarzlara da bu tarzın öğeleri adapte edilebilir.
Shidare-zukuri	Weeping style		Salkım tarzı: Bu tarzı anlatmanın en iyi yolu sanırım salkım söğüt ağacını örnek göstermek olacaktır. Dalların gövdeden çıkarken birlikte aşağı doğru sarktığı bir tarzdır. Dal dizilimi ile ilgili belirli kuralları yoktur.

Bu tarzların haricinde, üzerinde durmaya ve açıklamaya gerek duymadığım ve zaten pek tercih edilmeyen birkaç tarz daha var, bunlar: Nejikan (Twisted trunk) yani gövdenin sarmal bir yapıya sahip olduğu burgulu bir görünüm tarzı, Hankan (Coiled style) yani gövdenin spiral bir şekil verildiği tarz, Bankan (Old coiled style) yani gövdenin yaşlı ve spiral şeklinde olduğu bir tarz ve yaşlılıktan ötürü pürüzlü, boğumlu ve budaklı bir gövde dokusuna sahip olan ağaç efektinin verildiği Kobukan (Lumpy trunk) tarzı.